Ołtarz Wita Stwosza w Kościele Mariackim (historia i ciekawostki)

Ołtarz Wita Stwosza - Kościół Mariacki
Ołtarz Wita Stwosza - Kościół Mariacki

Ołtarz Wita Stwosza to jedno z największych dzieł sztuki gotyckiej w Polsce. Znajduje się w Kościele Mariackim w Krakowie i jest jedną z najważniejszych atrakcji turystycznych i kulturalnych. Ołtarz został zbudowany przez Wita Stwosza w XV wieku i według wielu znawców uznawany jest za największe tego typu dzieło gotyckie w Europie. W tym artykule przyjrzymy się bliżej historii powstania ołtarza, odpowiemy na najczęściej zadawane pytania i podamy wiele ciekawostek dotyczących ołtarza Wita Stwosza.

Opis ołtarza Wita Stwosza

Ołtarz Wita Stwosza, a w zasadzie jego nastawa ma imponujące wymiary 11 na 13 metrów i składa się z ponad 200 wyrzeźbionych z litych kloców lipowych figur ołtarza, z których największe osiągają około 2,8 metra wysokości. Wszystko to utrzymane jest w konstrukcji z drewna dębowego i modrzewia, co w efekcie tworzy wspaniałe dzieło sztuki, jakiego nie sposób nie docenić.

Jednym z najbardziej interesujących aspektów retabulum jest połączenie mistycyzmu z naturalistycznym podejściem do postaci. Złote szaty apostołów występują obok codziennych ubiorów mieszczan krakowskich, a wraz ze wzniosłymi scenami religijnymi ukazane jest także życie codzienne w średniowiecznym Krakowie.

Główna scena ołtarza Wita Stwosza

Głównym motywem ołtarza jest scena Zaśnięcia Marii Panny, umieszczona w centralnej części. W tej scenie śpiąca Maryja jest otoczona przez apostołów, a postacie te są tak gęsto ustawione, że w rzeczywistości nie mogłyby one tak blisko siebie stać. Maryja oraz święty Jakub podtrzymujący ją są wycięci z jednego pnia lipowego, podobnie jak postacie Chrystusa, Matki Boskiej i dwóch aniołów w scenie Wniebowzięcia. Szaty postaci są złocone, co nadaje im wspaniały połysk, a ustawienie postaci „pod wiatr” powoduje, że ich szaty ufałdowują się, co dodaje jeszcze więcej realizmu scenie.

Skrzydła ołtarza Wita Stwosza

Otwarty ołtarz posiada ruchome skrzydła i ilustruje sześć Radości Maryi, od Zwiastowania do Zesłania Ducha Świętego. Gdy szafa zostaje zamknięta, płaskorzeźby przedstawiają 12 scen z życia Marii i Jezusa, odzwierciedlając wspaniale stroje z epoki, w której powstało dzieło (XV wiek), co czyni go doskonałym studium kostiumologii. Wszystkie elementy wyposażenia domowego i naczynia są również wierną kopią pierwowzorów z tamtego okresu. Górna kwatera prawego ruchomego skrzydła przedstawia ukrzyżowanie Jezusa Chrystusa.

Historia powstania ołtarza Wita Stwosza

Historia powstania retabulum krakowskiego zaczyna się w 1442 roku, kiedy zawaliło się sklepienie prezbiterium kościoła Mariackiego. Nie wiadomo, jaka nastawa ozdabiała ołtarz przed tą katastrofą, ale po 35 latach mieszczanie krakowscy zaczęli planować fundację nowej nastawy. Prace nad nowym ołtarzem zostały powierzone Witowi Stwoszowi, ale nie wiadomo, kto i dlaczego podjął taką decyzję. Stwosz, mający wtedy trzydzieści lat, miał już odpowiednie wykształcenie i doświadczenie, aby samodzielnie prowadzić poważne prace.

Prawdopodobnie było trudno przyciągnąć do Krakowa renomowanego mistrza na wiele lat, ale Stwosz nie miał jeszcze ustabilizowanego warsztatu i nie zrobił kariery w innych ośrodkach artystycznych.

12 lat pracy nad ołtarzem

Od przybycia do Krakowa w 1477 roku Stwosz pracował dwanaście lat nad ołtarzem, a postęp prac musiał zadowalać fundatorów, ponieważ w 1483 Rada Miejska wyraziła zadowolenie z dokonań artysty i zwolniła go z płacenia podatków. Ołtarz był gotowy na dzień Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w 1489 roku.

Nie wiadomo, ile kosztował ołtarz, ale zachował się zapis o jednej wypłacie wynoszącej 2808 florenów, która mogła stanowić połowę kosztów wykonania i montażu ołtarza. Pieniądze pochodziły głównie z zapisów testamentowych i składek mieszczaństwa krakowskiego. Imię autora ołtarza, Wit Stwosz, zostało zapomniane na wiele lat, a ustalił je dopiero Ambroży Grabowski w 1824 roku.

Ocalenie ołtarza przed II Wojną Światową

We wrześniu 1939 roku, profesor Karol Estreicher demontował figury ołtarza, aby ocalić je przed zniszczeniem podczas II wojny światowej. Następnie barkami spławiał je Wisłą do Sandomierza, gdzie były przechowywane w katedrze i seminarium duchownym. Jednak lokalizacje rzeźb zostały ujawnione przez ks. kardynała Stefana Sapiehę pod przymusem Niemców, którzy przewieźli figury początkowo do Krakowa, a później do Berlina. Szafa ołtarzowa została wywieziona bezpośrednio do Norymbergi. Rzeźby zostały złożone w podziemiach zamku w Norymberdze, a konstrukcja nośna na zamku Wiesenthau.

Po wojnie, dzięki pomocy Amerykanów, prof. Estreicher odnalazł ołtarz, który został zdemontowany i przewieziony pociągiem z powrotem do Krakowa w maju 1946 roku. Za swoje zasługi przy odzyskaniu ołtarza, obywatele innych państw zostali odznaczeni przez Prezydium Krajowej Rady Narodowej.

Współczesna konserwacja ołtarza

W latach 2015-2021 odbyła się renowacja ołtarza, której wykonawcą był Międzyuczelniany Instytut Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki warszawskiej i krakowskiej ASP, pod kierownictwem dr. hab. Jarosława Adamowicza. Podczas prac badawczo-konserwatorskich zostały przeprowadzone badania technik snycerskich i malarskich, a także dokonano badań dendrochronologicznych drewna dębowego, z którego wykonano konstrukcję ołtarza.

Prace pozwoliły na przywrócenie bliskiej średniowiecznej palecie barw, a także na odnalezienie inskrypcji „1486” na wysokości łokcia figury św. Jakuba. To odkrycie rzuca nowe światło na to, w którym roku została ukończona zasadnicza część ołtarza.

Ołtarz Wita Stwosza - współcześnie
Ołtarz Wita Stwosza - współcześnie / Zygmunt Put, Wikipedia
Ołtarz Wita Stwosza podczas okupacji
Ołtarz Wita Stwosza podczas okupacji / Wikipedia

FAQ - pytania i odpowiedzi, ciekawostki

Co przedstawia ołtarza Wita Stwosza?

Sceną centralną ołtarza jest przedstawienie zaśnięcia Matki Boskiej, otoczonej przez grupę Apostołów. Powyżej, artysta umieścił scenę Wniebowzięcia Maryi. Na szczycie ołtarza widnieje koronacja Matki Bożej, która ma miejsce w obecności aniołów.

Ile kosztował Ołtarz Wita Stwosza?

Dokładna cena wykonania ołtarza jest nieznana, ale według jedynego dostępnego dokumentu koszt wynosił 2808 florenów.

Z jakich elementów składa się ołtarz Wita Stwosza?

Nastawa Ołtarza składa się z szafy, czyli centralnej części nastawy oraz skrzydeł, lewego i prawego.

W którym roku odsłonięto ołtarz Wita Stwosza?

Ołtarz był gotowy na dzień Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w 1489 roku.

Gdzie można zobaczyć ołtarz Wita Stwosza?

Ołtarz Wita Stwosza jest dostępny do oglądania w Kościele Mariackim w Krakowie.

Ile waży Ołtarz Wita Stwosza?

Trudno oszacować, ile waży cały ołtarz (prawdopodobnie kilka ton), ale największe z figur mają nawet 250 kg. 

Kim są postacie na szczycie ołtarza Wita Stwosza?

Na szczycie ołtarza znajdują się trzy figury: Matki Boskiej koronowanej oraz dwóch świętych – Stanisława i Wojciecha, którzy są patronami Polski.

Z jakiego drewna jest wykonany ołtarz Wita Stwosza?

Ołtarz wykonany jest z trzech gatunków drewna. Konstrukcja z powstała z drewna dębowego, tło nastawy z modrzewia a postacie z drewna lipowego.

Ile lat powstał ołtarz Wita Stwosza?

Prace nad ołtarzem trwały 12 lat, od 1477 do 1489 roku

Kiedy jest otwierany ołtarz Wita Stwosza?

Ołtarz Wita Stwosza jest otwierany od poniedziałku do soboty o godzinie 11:50 i zamykany o 18:00. W niedziele i święta natomiast otwarty jest w godzinach 14:10 – 18:00.

Wit Stwosz nie jest autorem wizji teologicznej ołtarza

Koncepcja teologiczna tego projektu została opracowana przez przyjaciela Wita Stwosza, znanego humanistę i teologa, pisarza miejskiego, ks. Jana Heydecke, przy pomocy profesorów z krakowskiej Akademii. Dzięki temu, dzieło jest zgodne z dogmatami kościelnymi.

Inspiracja średniowieczną “Złotą Legendą”

W środkowej szafie ołtarza znajduje się główna scena przedstawiająca Zaśnięcie Marii Panny, która została skomponowana przez Wita Stwosza. Artysta czerpał inspirację z popularnej w średniowieczu księgi „Złota Legenda” autorstwa Jakuba z Voraginy, która opisywała szczegółowo Zaśnięcie Matki Bożej. Wszyscy świadkowie tego wydarzenia zostali przedstawieni przez Stwosza wokół Madonny, co nadaje scenie centralnej ołtarza wyjątkową atmosferę.

Autoportret Wita Stwosza w ołtarzu

W rogu górnej kwatery na prawym ruchomym skrzydle ołtarza przedstawiona jest scena Ukrzyżowania, a tam umieścił Wit Stwosz swoje autoportrety. W pozycji zamyślenia stoi w płaszczu otrzymanym w prezencie od króla Kazimierza Jagiellończyka, który odwiedził go w pracowni przy ulicy Grodzkiej. Na jego głowie widnieje wysoki kapelusz z wygiętym na wzór kapuzy rondem.

Niesłychane odkrycie dokonane podczas konserwacji ołtarza Wita Stwosza w 2019 roku

W trakcie prac konserwatorskich przy ołtarzu Wita Stwosza w Bazylice Mariackiej we wrześniu 2019 roku odkryto datę 1486 na rzeźbie św. Jakuba Apostoła. Jest to o trzy lata wcześniejsze niż pierwotnie zakładany czas poświęcenia ołtarza przez specjalistów. Przypuszcza się, że wszystkie rzeźby w scenie Zaśnięcia Maryi pochodzą z tego samego okresu. Renowacja tego arcydzieła przyciągnęła uwagę wielu znawców sztuki, w tym z Monachium, Frankfurtu i Florencji.

Nasza opinia o ołtarzu Wita Stwosza

Naszym zdaniem, ołtarz Wita Stwosza w Kościele Mariackim jest jednym z najpiękniejszych zabytków sakralnych w Krakowie. Polecamy turystom, aby zobaczyli ten wspaniały i bogato zdobiony ołtarz, który stanowi arcydzieło rzeźby i rękodzieła. Jest to z pewnością warte zobaczenia dla każdego, kto interesuje się historią i sztuką. Ołtarz Wita Stwosza można oglądać samodzielnie lub z przewodnikiem po Krakowie. W tym drugim przypadku dowiedzą się państwo wielu szczegółów i historii ołtarza niekoniecznie zapisanych w popularnych przewodnikach turystycznych.

Podsumowanie

Ołtarz Wita Stwosza to jedno z najwspanialszych dzieł sztuki gotyckiej na świecie. Jego ogromne rozmiary, piękno i majestatyczność są nieporównywalne. Scena Zaśnięcia Maryi Panny, umieszczona w środkowej szafie ołtarza, jest jednym z najbardziej znanych wizerunków Matki Bożej w całej sztuce europejskiej. Rzeźby wykonane przez Wita Stwosza są tak realistyczne, że wydają się prawdziwymi postaciami z krwi i kości. 

Podobało ci się?

Oceń ten post

Średnia ocen 4.9 / 5. Ilość głosów 30

Nikt jeszcze nie ocenił